Từ nhu cầu đó, hàng loạt các phương pháp giúp hiểu con người ra đời. Phương Đông có tử vi, nhân tướng học, trong khi Phương Tây phát triển chiêm tinh, thần số học. Bước sang thế kỉ 21, sự phát triển của khoa học thực nghiệm và phương pháp nghiên cứu định lượng đã cho ra đời các công cụ tin cậy hơn như Big Five, DISC hay chỉ số MBTI.
Các công cụ này thường phân loại người dùng vào các nhóm tính cách cố định như “hướng ngoại” hay “hướng nội”, “lý trí” hay “cảm xúc”. Tuy nhiên, cách tiếp cận này bỏ qua việc con người có thể mang nhiều nhóm cảm xúc và hành vi khác nhau trong cùng một tình huống, và cũng liên tục thay đổi cách phản ứng tuỳ theo từng hoàn cảnh. Kết quả, dù được sử dụng rộng rãi trong tuyển dụng, quản lý nhân sự và hướng nghiệp, độ chính xác và tính ứng dụng của các công cụ này vẫn còn hạn chế trong việc thực sự hiểu được tâm lý bên trong mỗi người.
WECAP – Môn tâm lý học tỉnh thức ứng dụng hàng ngày
WECAP là một môn tâm lý học tỉnh thức hiện đại, hiện đang được sử dụng như một công cụ hiểu con người nhanh chóng dễ thực hiện và khắc phục được nhược điểm của nhiều công cụ tâm lý hiện nay.
WECAP là viết tắt của Wisdom (Trí tuệ), Enrichment (Giàu có), Creativity (Sáng tạo), Achievement (Thành tựu), và Power (Sức mạnh). Bất kì ai cũng có sẵn 5 tiềm năng này bên trong và mỗi tiềm năng đều có mặt sáng và tối. Trong mỗi hoàn cảnh, mỗi thời điểm thì biểu hiện của một người về hành động, suy nghĩ hoàn toàn có thể được chi phối bởi nhiều tiềm năng khác nhau.
Nguyên lý của WECAP
1. Vô tự tính
WECAP mang đến một cách tiếp cận độc đáo và sâu sắc về bản chất con người thông qua nguyên lý “vô tự tính”. Theo quan điểm này, bạn không bị giam hãm trong một khuôn mẫu tính cách cố định, mà thay vào đó, hành vi và suy nghĩ của bạn phụ thuộc vào hoàn cảnh.
Đây là cơ sở để mỗi cá nhân có thể giải phóng giới hạn khỏi định kiến, nhãn dán mà mọi người xung quanh hay chính bản thân họ đang tự gán cho mình. Ví dụ, thay vì cho rằng mình là người lười biếng, bạn có thể nhận ra đó chỉ là biểu hiện tạm thời của vùng tối trong bộ Trí Tuệ. Tương tự, xu hướng suy nghĩ quá nhiều có thể được hiểu là đang ở trong vùng tối của bộ Sáng Tạo.
Cách tiếp cận này không chỉ giúp bạn giải phóng các tiềm năng đang có sẵn bên trong mà còn giúp bạn thấu cảm hơn với người khác. Bản chất không ai có phẩm tính xấu cố hữu mà chỉ có những phản ứng tạm thời với hoàn cảnh do cách nghĩ nhầm lẫn bên trong gây ra. Điều này giúp chúng ta có cái nhìn cởi mở và linh hoạt hơn về người khác, thúc đẩy mong muốn tìm hiểu tâm lý con người trong từng khoảnh khắc cuộc sống, giúp phát triển tích cực cho các mối quan hệ. Nguyên lý này còn được ứng dụng để chữa lành vết thương tâm lý vì chúng ta trở nên thấu hiểu người kia hơn, họ cũng đang rơi vào vùng tối nên hành xử gây tổn thương người khác là điều đương nhiên.
2. Tăng sáng và Giảm tối
Mỗi tiềm năng trong WECAP đều có hai mặt là mặt sáng và tối. Chẳng hạn, một người khi sáng tiềm năng Giàu có thường hào phóng, sẵn sàng giúp đỡ những người yếu thế hơn mình. Nhưng nếu đang trong tình huống tiêu cực hay “rơi vào vùng tối”, họ có xu hướng chủ quan kiêu ngạo, khó lắng nghe vì vẫn giữ niềm tin là tôi đặc biệt hơn người khác.
Dù mỗi tiềm năng đều có cả mặt sáng và mặt tối, điểm độc đáo của WECAP là bạn có thể khắc chế các vùng tối này bằng mặt sáng của tiềm năng khác. Với ví dụ trên, cách thoát ra vùng tối của cap Giàu có là cần nhìn vào thực tế, không nhìn vào ảo tưởng hoặc mặc định của mình – đây là mặt sáng của cap Thành Tựu. Lúc này, người đó có thể dừng ngay vùng tối bằng cách kiểm chứng thực tế xem điều người kia nói có lý hay không, và bản thân mình có đúng hơn họ hay không, từ đó thoát ra khỏi vùng tối kiêu ngạo và chủ quan. Khi đã thấy thực tế khác xa so với suy nghĩ, cap Giàu có sẽ chủ động lắng nghe vì bản năng của họ là hướng về những phẩm tính tốt đẹp và đúng đắn.
Tương tự với các tiềm năng khác. Tiềm năng nào cũng có thể giảm tối – tăng sáng một cách nhanh chóng và dễ dàng nhờ vào việc hiểu nguyên lý vận hành của các cap như vậy.
Tóm tắt các tiềm năng WECAP
Việc nắm bắt và nhận diện tiềm năng của WECAP dễ dàng hơn các công cụ tâm lý khác nhờ vào các từ khóa. Khi phân tích tình huống, chỉ cần nhớ bộ khóa này, người dùng có thể dễ dàng phân tích các tiềm năng đang có.
Tiềm năng Trí Tuệ (Wisdom)
Mặt sáng tiềm năng Trí Tuệ
- Thấu hiểu bản chất của sự việc: Khả năng nhìn nhận bản chất của mọi câu chuyện để hiểu và chấp nhận, đồng thời gạt bỏ những gì không cần thiết.
- Bình an nội tâm, cân bằng và chấp nhận: Dễ chấp nhận chính mình và các hoàn cảnh bên ngoài, ưu tiên sự dễ dàng thoải mái, vì vậy mà có được sự cân bằng, an ổn trong cuộc sống.
- Sáng suốt: Thường tìm ra những cách nhìn mấu chốt để làm ít mà hưởng nhiều, xử lý một việc mà xong được nhiều việc.
- Bình thản, ít ham muốn, ít phán xét, vô tư trong sáng, ít suy nghĩ sâu xa.
Mặt tối tiềm năng Trí Tuệ
- Lười biếng và trì hoãn: Ngại mệt thân và mệt tâm nên trì hoãn những việc mang cảm giác khó khăn mệt nhọc, thiếu động lực thực hiện các mục tiêu trong cuộc sống.
- Mơ hồ, lờ đờ: Ngại suy nghĩ, né tránh vấn đề nên kém quan sát, không hiểu chi tiết, đóng băng hành động và không rõ ràng về bản thân hay về những giải pháp nên làm.
- Dễ thoả hiệp, hời hợt, xuôi theo quyết định của người khác.
- Co mình lại vào không gian riêng và mặc kệ người khác, mặc kệ những việc cần làm.
Tiềm năng Giàu Có (Enrichment)
Mặt sáng tiềm năng Giàu Có
- Hào phóng, thích cho đi: Mang trái tim rộng mở, luôn sẵn sàng chia sẻ và giúp đỡ những người xung quanh. Luôn khiến những người làm cùng mình cảm thấy an tâm, được tôn trọng và chấp nhận.
- Lạc quan, ít sợ hãi và luôn hướng về điều tốt đẹp: Nhìn nhận cuộc sống bằng lăng kính tích cực, dễ dàng bỏ qua những điều tiêu cực và hướng đến những giá trị tốt đẹp trong chính mình và người khác.
- Lý tưởng, tầm nhìn xa: Cách nhìn lớn lao hướng về những giá trị tốt đẹp trong cuộc sống, mang niềm tin mạnh mẽ về việc thực hiện hoá lý tưởng của mình.
- Bình đẳng, bác ái: luôn đưa ra những giải pháp công bằng nhất cho mọi người, nhìn thấy ưu điểm của bất kỳ ai và có thể tập hợp được những người giỏi xung quanh mình.
Mặt tối tiềm năng Giàu Có
- Chủ quan, kiêu ngạo: Tự cho mình giỏi hơn người khác, tự cho mình đúng, không lắng nghe mà thường chê bai phán xét người khác một cách không có cơ sở. Thường tự mặc định mình đúng hoặc giỏi nhất trong một môi trường bất kỳ.
- Thiếu thực tế: Có những niềm tin và mặc định mạnh mẽ mà không có cơ sở thực tế, thiếu tính toán cân nhắc mà chỉ bảo vệ lý tưởng của mình.
- Thường áp đảo người khác để chứng minh mình đúng, hoặc hờn dỗi khi cảm thấy bị đối xử bất công mà ít nhìn thấy được phần sai/ điểm yếu của mình.
- Tự ti không cơ sở: Tê liệt trước cảm giác mình không có các phẩm tính tốt đẹp. Quá nhạy cảm với cảm giác bản thân kém cỏi, bị chê, bị coi thường.
Tiềm năng Sáng Tạo (Creativity)
Mặt sáng tiềm năng Sáng Tạo
- Nhiệt tình, thấu hiểu và dễ mến: Tinh tế quan sát, cảm nhận được cảm xúc của chính mình và người khác, có sự đồng cảm, thương người, hay chăm sóc nhường nhịn mọi người và dễ được mọi khác quý mến.
- Sáng tạo, linh hoạt & giỏi quan sát: Giỏi phân biệt các chi tiết, liên tưởng, tưởng tượng và sáng tạo nhiều ý tưởng. Linh hoạt khéo léo và ứng biến tốt với những điều mới mẻ. Sử dụng trực giác và cảm xúc nhiều hơn là cách nghĩ khuôn mẫu.
- Yêu thích khám phá và trải nghiệm: Tò mò về mọi thứ, luôn muốn đổi mới trong những việc mình làm, thích khám phá nhiều lĩnh vực thú vị khác nhau trong cuộc sống.
Mặt tối tiềm năng Sáng Tạo
- Lan man và thiếu tập trung: Dễ bị phân tâm bởi những điều mới mẻ hoặc những tưởng tượng bên trong, dẫn đến việc không thể hoàn thành tốt một việc cho đến kết quả cuối cùng.
- Sợ mất lòng người khác: Quá quan tâm đến cảm xúc của người khác, muốn chiều lòng mọi người mà không dám là chính mình nên dễ bị tổn thương. Thường sợ mất hình ảnh trong mắt mọi người.
- Bám chặt và ám ảnh: dễ nghiện điều gì đó không dứt ra được, thưởng tưởng tượng quá đà và phóng đại điều gì đó lên quá mức, kể cả nỗi sợ. Tuy nhiên khi hết cảm xúc thì nhanh chán và không muốn kiên trì, cả thèm chóng chán.
- Luồn lách, lươn lẹo, thích tọc mạch hoặc quan tâm các drama.
Tiềm năng Thành Tựu (Achivement)
Mặt sáng tiềm năng Thành Tựu
- Luôn hướng đến mục tiêu và nỗ lực hết mình: Có ý chí quyết tâm cao độ và khả năng tập trung đáng nể để đạt được mục tiêu. Kiên trì, dũng cảm thử sai, linh hoạt tìm mọi phương án để làm được điều mình muốn.
- Giỏi tổ chức và quản lý công việc: Biết cách lên kế hoạch, tìm cách thực thi, sắp xếp các nguồn lực và nhạy bén nắm bắt cơ hội để đạt được mục tiêu đề ra.
- Thực tế & cầu tiến: luôn nhìn nhận cơ hội và rủi ro đầy đủ và tìm cách để tối ưu hiệu quả. Luôn hướng đến kết quả tốt hơn, cầu toàn và cẩn trọng.
- Trách nhiệm và tự chủ: luôn đưa trách nhiệm về phía mình, muốn tự quyết định, thử sai, đảm bảo mọi cam kết dù là những cam kết rất dài hạn.
Mặt tối tiềm năng Thành Tựu
- Quá tham vọng và kiểm soát: Đặt quá nhiều áp lực lên bản thân, luôn muốn các kết quả tốt hơn, dễ gây ra nôn nóng, căng thẳng và khổ sở để kiểm soát mọi yếu tố và rủi ro xung quanh. Lao lực, mất cân bằng, không có thời gian nghỉ ngơi.
- Đánh mất những thứ quan trọng vì những mục tiêu ngắn hạn: Bỏ lỡ thời gian dành cho gia đình, bạn bè và sở thích cá nhân, thậm chí là sức khoẻ và nhiều sự hy sinh khác vì quá tập trung vào mục tiêu mà không nhìn thấy kết quả lâu dài.
- Ghen tị và so sánh: quá ám ảnh việc phải trở nên giỏi hơn, thành công hơn, thường nhìn thấy phần thiếu sót của mình nên khi không có kết quả thì không thực sự tự tin. Xem đối thủ cạnh tranh như kẻ thù, tìm cách hạ bệ đối thủ, đa nghi.
- Thiếu kiên nhẫn, luôn muốn có kết quả ngay, không quan tâm cảm xúc của người khác khi họ không nằm trong mục tiêu của mình nữa, nên thường bị xem là thực dụng, qua cầu rút ván.
Tiềm năng Sức Mạnh (Power)
Mặt sáng tiềm năng Sức Mạnh
- Sống nguyên tắc, chuẩn mực và theo đuổi điều đúng: Có lập trường vững vàng, kiên định với những tiêu chuẩn mà mình cho là đúng. Sẵn sàng bảo vệ điều đúng và tiêu diệt những điều sai trái một cách mạnh mẽ không sợ hãi.
- Logic, rõ ràng, chính xác: Phân biệt rõ ràng các thái cực của mỗi sự việc và luôn chuẩn xác hoá mọi thứ, sẵn sàng nhận sai nếu mình thật sự sai.
- Thẳng thắn và khách quan: bày tỏ quan điểm rõ ràng, không thiên vị nên thường có nhận định chính xác, cơ sở đầy đủ cho các vấn đề.
Mặt tối tiềm năng Sức Mạnh
- Cứng nhắc và bảo thủ: Không dễ dàng tiếp thu những ý kiến mới mẻ, dẫn đến hạn chế trong tư duy và hành động một cách lối mòn, thiếu linh hoạt.
- Sợ rủi ro và không bước ra khỏi vùng an toàn: Thường lo lắng về những điều không chắc chắn, tự tạo ra cảm giác khó khăn và rào cản, dẫn đến bỏ lỡ những cơ hội phát triển.
- Sợ sai & luôn nhìn thấy vấn đề: quá tập trung vào đúng – sai và trở nên khắt khe với những điều trái với khuôn mẫu của mình, sẵn sàng tranh cãi bất chấp gây tổn thương cho người khác.
Ứng dụng WECAP trong cuộc sống
Với cá nhân, WECAP giúp mỗi người hiểu mình một cách sâu sắc và xây dựng thói quen tăng sáng – giảm tối để sáng suốt và bình an hạnh phúc hơn.
Đặc biệt khi gặp hoàn cảnh không như ý, chẳng hạn khi mất động lực do không đạt được kỳ vọng, bạn hiểu rằng mình đang rơi vào vùng tối của cap Thành tựu. Lúc này, bạn cần soi chiếu cách nhìn chấp nhận và thả lỏng của Trí Tuệ, hiểu rằng kết quả phụ thuộc nhiều yếu tố ngoài tầm kiểm soát nên điều duy nhất có thể tập trung là hãy hành động đúng đắn. Nhờ vậy, mặt sáng của cap Trí Tuệ giúp vượt qua vùng tối của cap Thành Tựu, giúp bạn lấy lại động lực làm việc. Thay vì đi mua sắm xả stress hay những phương án bên ngoài khác, bạn giải quyết đúng mấu chốt, tự nạp đầy năng lượng ngay khi rơi vào vùng tối.
Trong công việc và quản lý, WECAP có nhiều ứng dụng hữu ích. Người quản lý sử dụng WECAP để hiểu rõ điểm mạnh, điểm yếu của nhân viên và đồng nghiệp. Từ đó, họ có thể phân công công việc một cách phù hợp với tiềm năng của mỗi người, giúp tối ưu hóa hiệu suất làm việc của đội ngũ. WECAP cũng giúp giải quyết xung đột hiệu quả hơn bằng cách cung cấp cái nhìn sâu sắc về tâm lý và động lực của mỗi cá nhân. Bằng cách bật tắt các tiềm năng phù hợp, bạn có thể giúp nhân viên hiểu rõ và chuyển hoá động lực, tạo môi trường làm việc tích cực và linh hoạt.
Quan trọng hơn cả, WECAP mang đến một triết lý sống mới: vô tự tính – con người không có bản chất cố định, chỉ có “hoàn cảnh tính”. Nhận thức này giải phóng con người khỏi những khuôn mẫu cứng nhắc, mở ra cái nhìn bao dung và rộng mở với người khác. Đây chính là chìa khóa để phát triển bản thân ở mức độ cao nhất để hiểu chính mình và thấu cảm để giúp đỡ người khác.
Kết luận
WECAP là một bộ môn tâm lý học tỉnh thức hứa hẹn sẽ mang đến nhiều ứng dụng trong các lĩnh vực đời sống, giúp người học dễ dàng thấu hiểu bản thân và người khác một cách sâu sắc. Phương pháp này không chỉ giúp nhận diện tâm tính, động lực, điểm mạnh và điểm yếu, mà còn cung cấp giải pháp cụ thể để vượt qua rào cản tâm lý và khai phóng tiềm năng bên trong mỗi người. Bất kỳ ai cũng có thể trí tuệ và hạnh phúc hơn nhờ WECAP.
Để thực sự làm chủ và ứng dụng hiệu quả WECAP trong cuộc sống hàng ngày, việc thực hành thường xuyên là rất quan trọng. Bạn hãy theo dõi các bài viết tiếp theo của WeGreat về chủ đề này để có thêm nhiều bài học và biết cách ứng dụng WECAP vào thực tế nhé!
